Żuk gnojarz (geotrupes stercorarius) - często spotykany chrząszcz z rodziny rodziny gnojarzowatych, opiekujący się swoim potomstwem i usuwający odchody zwierząt, zwłaszcza koni. Długość ciała 1,5-2,5 cm czyni go jednym z największych chrząszczy zamieszkujących Polskę. Jednocześnie owad ten jest jednym z najsilniejszych owadów na świecie. Żuki te potrafią podnosić ciężary kilkaset razy przekraczające masę ich ciała!

Okaz ten spotkaliśmy na leśnej drodze w Magurze Spiskiej późną wiosną 2011 roku. Wtedy jeszcze nie wiedzieliśmy, że chrząszcz ten prowadzi bardzo interesujący (choć z ludzkiego punktu widzenia nieco niehigieniczny) tryb życia.

Gnojarz zwany również żukiem gnojowym, żukiem leśnym lub gnojakiem, tak jak i inne chrząszcze z tego rodzaju, opiekuje się swoim potomstwem. Dorosłe chrząszcze wyszukują odchody zwierząt roślinożernych, najchętniej końskie, które stanowią pożywienie dla ich potomstwa.

Pod koniec lata para chrząszczy wykonuje lot zwiadowczy po okolicy w poszukiwaniu odpowiedniego miejsca do kopulacji i złożenia jaj. Lecąc niemal nad samą ziemią szukają stert nawozu.

Po kopulacji samica kopie pod pryzmą nawozu 50-centymetrowej głębokości szyb, od którego odchodzi większa liczba chodników bocznych o długości do 20 cm. Tymczasem samiec przygotowuje ze zgromadzonego nad szybem nawozu kulki, które wtacza w boczne tunele wypełniając je aż do otworu wyjściowego. Na końcu każdego tunelu bocznego samica składa jajo.

Larwa po wykluciu pozostaje w chodniku do momentu przepoczwarczenia, które następuje 2-3 lata później. W tym czasie żywi się zapasami nawozu zgromadzonymi przez rodziców. Ze względu na rodzaj pokarmu zaliczany jest do koprofagów.

Koprofagia czyli żerowanie na odchodach innych zwierząt jest naturalnym sposobem odżywiania się niektórych gatunków, ponieważ kał zawiera dużo częściowo tylko strawionego pożywienia. Do najbardziej znanych koprofagów, prócz żuka gnojowego należą krowieńczaki i poświętniki czyli skarabeusze.

Częściową koprofagię przejawiają również psy i świnie.

Mimo groźnego wyglądu owad ten nie gryzie człowieka. Bez obaw można wziąść go na rękę. Można również w warunkach domowych hodować je w terrarium, pod warunkiem, że odpowiada nam jego tryb odżywiania :-)

Żuk gnojowy zamieszkuje całą Eurazję, aż po Japonię, z wyjątkiem terenów wysokogórskich.

Żuki te spełniają ważną rolę w lesie i ogrodzie, gdyż spulchniają i nawożą glebę. Miejmy zatem szacunek dla ich trudu i chrońmy te piękne i pożyteczne owady.